ŞUŞA
Добавлено: 25 ноя 2014, 03:10
Şuşanın işğalının qənaətedici hərbi təhlili indiyə qədər təəsüf ki, tam həcmdə aparılmayıb. Çünki Şuşanın işğalı faktı 22 ildir ki, daxili siyasi qüvvələr tərəfindən daha çox bir-birini “vurmaq” vasitəsi kimi istifadə olunur. Hərbi məsuliyət məsələsi isə açıq qalmaqdadır.
Şuşanın, Laçının və bunlarla da keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti (DQMV)-nin 1992-ci ilin mayında artıq tamamilə itirilməsi və Ermənistanla birləşməsində bir çox ciddi səbəblər danılmazdır. Belə ki, 1991-1992-ci ilin noyabr- may aylarıı dövründə ölkədaxili ictimai-siyasi şəraitin pisləşməsi, hakimiyyətsizlik və mərkəzdən rayonlara uzanan hakimiyət uğrundakı çəkişmələr, çevrilişlər, və sair ölkə müdafiəsinin təşkilini faktiki olaraq mümkünsüz etmişdi. Yeri gəlmişkən, hazırda Ukrayna bu baxımdan bizim 1992-ci ildə keçdiyimiz acıları yaşayır və dövlət idarəçiliyinin olmaması ərazi bütövlüyünün müdafiəsinin qurulmasına imkan vermir..
1991-92-ci ilin noyabr-may aylarında, keçmiş DQMV-nin itirlməsi dövründə Azərbaycanda daxili ictimai-siyasi vəziyəti öz mənafelərinə uyğun qarışdıran müxalifət lider və fəalları buna görə bu gün, qanun və tarix qarşısında ibrətamiz şəkildə cəzalandırılmalıdırlar. Belələri ictimai-siyasi meydandan silinməlidilər ki, düşmən qapımızı qıranda, real müharibə şəraitində milli qeyrətimiz naminə bütün ixtilafları kənara qoyub, birləşmək hər bir azərbaycanlının qan və genetik yaddaşına həkk olunsun.
Bununla bərabər, müharibənin və döyüş əməliyatlarının gedişi və nəticəsi öz dəyişməz daxili səbəb-nəticə əlaqəsi və qanunauyğunluqları ilə şərtlənir.
Bu baxımdan Şuşanın itirilməsinin əsas səbəblərindən biri o zamankı Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin Baş Qərargahı tərəfindən müharibə şəraitində aparılan ordu quruculuğunda buraxılmış dərin konseptual səhvlər olmuşdur. Baş Qərargah ordu quruculuğu nəzəriyəsinin ruhunu deyil, “hərfini” rəhbər tutaraq, 1991-ci ildə dövlət müstəqilliyi əldə olunandan 3 il əvvəl başlamış münaqişədə yerli özünümüdafiə dəstələrinin gücünə dayanan müdafiənin zərurətlərini lazımınca qiymətləndirmədən və nəzərə almadan, mövcud şəraitdə qeyri-zəruri olan təşkilati-struktur reformlar aparmışdı. Bunun bariz nümunəsi ermənilərin Şuşa və Laçına məntiqi və gözlənilən hücumları ərəfəsində güclü döyüş hazırlığı, nizam-intizamı və idarəçiliyi olan 811-ci Laçın alayını adı olub, özü olmayan 704-cü briqadanın tərkibinə verilməsi, alayı quran nüfuzlu komandir Arif Paşayevin 30 aprel 1992-ci ildə h/h rəhbərliyindən uzaqlaşdırılması olmuşdur. Və qarışıqlıq nəticəsində rayonun müdafiə qabiliyəti zəifləmişdi.
Burada etiraz etmək olar ki, bütün h/h-lər və özünümüdafiə dəstələri nizami ordu sıralarına daxil olub, onların komandirlərinə tabe olmalı idi. Bəli, 14 yaşından hərbi nizam-intizam şəraitində böyümüş, çiynində poqon daşıyan, 1991-ci ilin noyabrından Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı olmuş və özünümüdafiə dəstələrinin bütün qüsur və çatışmamazlıqlarını dərindən bilən kadr zabit kimi mənim üçün də qeyri-nizami, yarıpartizan, yalnız komandirin şəxsi nüfuzu ətrafında yaradılmış dəstələr yolverilməz və qeyri-məqbuldu. Lakin söhbət ondan gedir ki, “təzə qazan almamış, köhnə qazanı tullamazlar”. Olanımız bu idi. Düşmən isə bizim haçan nizami ordu qurub, onunla döyüşə çıxacağımızı gözləmirdi. Müharibə artıq alovlanmışdı və getdikcə qızışırdı. Burada nəzəriyəyə, lirikaya yox, zərurətə söykənmək lazım idi. Ordu quruculuğunda real zərurətlərin nəzərə alınmaması ilə bağlı səhvlər 1991-1993-cü illərdə davam etmiş və məğlubiyətimizin əsas səbəblərindən biri olmuşdu.
Mayın 7-dən 8-ə keçən gecə, saat 2-də başlanan və 2 saat davam edən intensiv top atəşindən sonra düşmən Şuşanı tutmaq üçün 4 istiqamətdən hücuma keçmişdi. Məqsəd Kosalar, Daşaltı-Kirs istiqamətindən Şuşa-Laçın yolunu kəsmək, digər iki zərbəylə isə bilavasitə Şuşa şəhərinə şimaldan (Xankəndidən) və şərqdən (Şuşakənddən) daxil olmaq idi.
Elbrus Orucov “Карабах- горы зовут» kitabında ermənilərin Şuşaya 11 minlik qüvvə ilə hücum etdiklərini bildirsə də, gerçəkdə ermənilər Şuşaya 3000 minlik canlı qüvvə ilə hücuma keçmişdilər. E. Orucovun qeyd etdiyinə görə həmin vaxt Şuşada bizim 850 nəfər döyüşçümüz olub. Hərbi əsaslara görə Şuşa kimi coğrafi vəziyəti olan yerə genişmiqyaslı hücuma keçən ordunu canlı qüvvəsində müdafiə olunandan 6-10 dəfə üstünlüyü olmalıdır. Burada isə düşmənin üstünlüyü cəmi 3,5 dəfə artıqdı.
Düşmənin: T-72 – 3 ədəd, PDM-2 –12 ədəd, PDM-1 - 5 ədəd, KDM (БРМ) -4 ədəd, ZTR-70 -2 ədəd, “Şilka” - 2 ədədi olmuşdu.
Bizimkilərin: T-72- 3 ədəd, T- 55- 1 ədəd(Kosalarda), PDM-2- 4 ədəd, PDM-1- 5 ədəd, BTR- 2 ədəd, BRDM- 2 ədəd. Beləliklə, zirehli texnika nisbəti- (28: 17)- 1.6 düşmənin xeyrinə idi.
Düşmənin: BM-21 - 2 ədəd, D-30 - 6 ədəd, KS-19 - 2 ədəd.
Bizimkilərin: BM-21- 2 ədəd, 100 mm top(“Rapira”)- 2 ədəd, KS-19- 6 ədəd. Beləliklə, artileriya sistemlərindəki nisbət: (10:10)- bərabərlik.
Bunlardan başqa Şuşa müdaiəçilərində döyüşə tam yararlı 20 ədəd 82 mm-lik minaatan, 6-7 ədəd 23 mm-lik zenit pulemyotu, 1 ədəd 30 mm-lik avtomatik zenit topu, 6 ədəd AQS-17, 5 ədəd Alazan qurğusu, 30 komplekt zenit kompleksi “Strela” 3 ədəd statsionar zenit qurğusu “IQLA”, 50 ədədə yaxın RPQ-7 tipli tankvuran var idi.
Göründüyü kimi Şuşanın işğal ərəfəsində tərəflərin canlı qüvvə, döyüş texnikası, artilleriya və digər vasitələrin nisbəti Qalanın müdafiəsinin tam mümkün olduğunu göstərir.
Yəni Şuşada E. Orucovun ixtiyarında olan atəş vasitələri düşmənin 30 yaxın zirehli texnikasının irəliləməsinin qarşını almaq üçün kifayət idi. Məlumdur ki, düşmən texnikası Şuşaya yalnız Xankəndi-Şuşa yolu ilə daxil olmuşdu.
Bizim bölmələr mayın 8-i, səhər saat 4-dən Şuşaya şimal və şərqdən başlamış düşmən həmləsinin qarşısını qəhramancasına almış, ağır itkilərə məruz qoyduqları düşməni müdafiəyə keçməyə məcbur etmişdilər. Lakin artıq “Aşağı zapravka” mövqeyi itirilmişdi...
"Bakınskiy raboçiy" qəzetinin müxbiri Vahid Sədiyaroğlunun dediklərindən:
"...Şuşanın "Əjdaha bulağı" adlanan ərazisində yerləşən ticarət obyektlərinin, avtomobil nəqliyyatı müəssisəsinin işçiləri may ayının 8-də tank döyüşünün şahidi olmuşdular. İnqilab Şirinov Şuşadakı "N" hərbi hissəsində 713 nömrəli tankı idarə edirdi. Geri çəkilmək əmri almış bölmə komandirinin təslimçilik ruhuna zidd olaraq İnqilab öz tankı ilə düşmənə lazımi cavab vermək qərarına gəlib. O, şəhərin girəcəyindəki benzindoldurma məntəqəsinə doğru hərəkət edib. "Əjdaha bulağı"na dönən yerdə düşmən tankı ilə rastlaşıb və sərrast atəşlə onu yandırıb. Alov bürümüş maşının yanından keçərək qarşıdan gələn iki PDM ilə üz-üzə dayanıb. Onlardan birini yaxın məsafədən atəşlə vurub aşırıb. İkincisinə atəş açmağa macalı olmadığından onu taran edib. Lakin...Cəsur tankçının öz maşınını da alov bürüyüb. Onu qarşıdan gələn erməni tankı vurub.”
İnqlabın tankından başqa düşmən Şuşanın yaxınlığında mayın 8-i, səhər saatlarında bizim 1 ZTR və 1- PDM-1 vurmuşdu. Bundan öncə düşmənin 1 PDM-i tankəleyhinə raketlə (Faqotla) məhv edilmişdi.
Ermənilər Şuşa müdafiəçilərinin müqavimətini qıra bilməyərək, Şuşaya hər iki əsas istiqamətdə hücumlarını dayandırmağa məcbur olmuşdular. Növbəti düşmən həmləsinin qarşısı mayın 8-i, təxminən saat 12.30-dan başlayaraq döyüş helikopterlərimizin və Vaqif Qurbanovun idarə etdiyi yeganə döyüş təyyarəmizin havadan zərbələri ilə alınmışdı.
Həmçinin Kosalar da sonacan düşmənə şiddətli müqavimət göstərirdi, düşmən üzərinə əkshücuma keçərək, onu xeyli itkilərə məruz qoymuşdu. Lakin mühüm postlardan biri olan beton-dəmir döyüş nöqtəmiz məhv ediləndən sonra Kosaların müdaiəçiləri özlərinin T-55 tanklarını məhv edərək, kənddən çəkilmişdilər.
E. Orucovun komandir kimi səhvi düşmənin bu əməliyatda fikrini, niyyətini, əsas və yayındırıcı zərbələrinin istiqamətlərini doğru müəyyən etməməsi idi. O, (yuxarıda göstərdiyim kitabında da) düşmənin əsas hədəfinin Canhəsən və Kosaları tutmaqla Şuşa-Laçın yolunu kəsmək və Şuşanı tam mühasirəyə almaq olduğunu hesab edir.
Döyüş şəraitini bu cür dəyərləndirdiyinə görə düşmən Şuşaya şimal və şərqdən birbaşa hücuma keçməsinə baxmayaraq, o, öz komandir yerini əsas istiqamət hesab etdiyi Kosalarda müəyyən edir. Döyüş zamanı komandirin yeri döyüş idarəçiliyinin mühüm elementidi və döyüş əmrində əks olunur. Şuşaya hücum başlayandan sonra briqada komandiri olan E. Orucov şəhərdə olmadığına görə müdafiənin müxtəlif sektorları və bölmələri arasında qarşılıqlı döyüş əlaqələndirməsi və Qalanın müdafiəsinin idarəsi bütöv şəkildə qurulmamış, ehtiyat qüvvə hazırlanmamışdı.
Mayın 8-i axşama doğru onsuz da əksəriyəti intizamsız bölmələr olan Azərbaycan hərbi qüvvələri daha da idarəolunmaz hala gəlib, şəhəri tərk etməyə başlamışlar.
Elburus Orucov Şuşaya mayın 8-i günortadan sonra qayıtsa da, artıq döyüş mövqelərini və şəhəri kütləvi şəkildə tərk edən bölmələrin qarşısını ala bilməmişdi. Mayın 9-u, səhər saat 9-da ermənilər artıq boşalmış Şuşaya daxil olmuşdular.
Nisbi təhlil üçün tutaq ki, E. Orucov Kosaların deyil, Şuşanın müdafiəsini prioritet döyüş vəzifəsi hesab etsəydi, düşmən, Kosaları tutub, birbaşa Şuşa-Laçın yolunu kəsərək Şuşanı mühasirəyə alsaydı belə, şəhəri daxili qüvvələr hesabına daha bir neçə gün saxlamaq, vaxt udmaq mümkün olardı. Bildiyimiz kimi artıq mayın 8-i axşamdan başlayaraq Şuşa və Laçına Bakıdan xeyli qüvvələr göndərilmiş və əsasən Zarıslı və Turşsuda cəmləşdirmişdilər. Şuşanın müdafiəsi və bizdə qalması şərtilə bu qüvvələr Şuşa- Laçın yolunun müdafiəsini təmin edə bilərdilər.
Bundan başqa Qarabağda yeni yaradılmış “Hərbi Birliyə” daxil olan qüvvələrimiz düşmən qüvvələrini Şuşadan özünə cəlb etmək məqsədilə 1992-ci il, mayın 10-da Qarabağ müharibəsində Ağdam- Tərtər- Göranboy- Xanlar cəbhəsi boyunca ilk dəfə birgə hücuma keçmişdilər. Şuşa cəmi 2 gün müdafiə olunsaydı, mayın 10-da Qarabağın şimal cəbhəsi boyunca hücuma keçmiş qüvvələrimiz düşmənin əsas qüvvələrini üzərlərinə çəkməklə, Şuşanın vəziyətini sabitləşdirə bilərdilər.
Həm döyüşçülərimizin mayın 8-i axşama qədər düşmənə şiddətli müqavimət göstərməsi və yüksək döyüş ruhu, həm silah-sursat, zirehli texnika və artileriya sistemləri nisbəti, həm düşmənin hər iki əsas istiqamətlərdə hücumu uğurla davam etdirə bilməməsi və müdafiəyə keçməsi, həm mayın 8-i axşamdan Şuşaya gələn yardım və nəhayət, 1992-ci il, mayın 10-da düşmən üzərinə şimaldan genişmiqyaslı yardımçı hücum Şuşanın müdafiəsinin mümkünlüyünün göstəriciləridir.
http://moderator.az/?xeber=46928
Şuşanın, Laçının və bunlarla da keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti (DQMV)-nin 1992-ci ilin mayında artıq tamamilə itirilməsi və Ermənistanla birləşməsində bir çox ciddi səbəblər danılmazdır. Belə ki, 1991-1992-ci ilin noyabr- may aylarıı dövründə ölkədaxili ictimai-siyasi şəraitin pisləşməsi, hakimiyyətsizlik və mərkəzdən rayonlara uzanan hakimiyət uğrundakı çəkişmələr, çevrilişlər, və sair ölkə müdafiəsinin təşkilini faktiki olaraq mümkünsüz etmişdi. Yeri gəlmişkən, hazırda Ukrayna bu baxımdan bizim 1992-ci ildə keçdiyimiz acıları yaşayır və dövlət idarəçiliyinin olmaması ərazi bütövlüyünün müdafiəsinin qurulmasına imkan vermir..
1991-92-ci ilin noyabr-may aylarında, keçmiş DQMV-nin itirlməsi dövründə Azərbaycanda daxili ictimai-siyasi vəziyəti öz mənafelərinə uyğun qarışdıran müxalifət lider və fəalları buna görə bu gün, qanun və tarix qarşısında ibrətamiz şəkildə cəzalandırılmalıdırlar. Belələri ictimai-siyasi meydandan silinməlidilər ki, düşmən qapımızı qıranda, real müharibə şəraitində milli qeyrətimiz naminə bütün ixtilafları kənara qoyub, birləşmək hər bir azərbaycanlının qan və genetik yaddaşına həkk olunsun.
Bununla bərabər, müharibənin və döyüş əməliyatlarının gedişi və nəticəsi öz dəyişməz daxili səbəb-nəticə əlaqəsi və qanunauyğunluqları ilə şərtlənir.
Bu baxımdan Şuşanın itirilməsinin əsas səbəblərindən biri o zamankı Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin Baş Qərargahı tərəfindən müharibə şəraitində aparılan ordu quruculuğunda buraxılmış dərin konseptual səhvlər olmuşdur. Baş Qərargah ordu quruculuğu nəzəriyəsinin ruhunu deyil, “hərfini” rəhbər tutaraq, 1991-ci ildə dövlət müstəqilliyi əldə olunandan 3 il əvvəl başlamış münaqişədə yerli özünümüdafiə dəstələrinin gücünə dayanan müdafiənin zərurətlərini lazımınca qiymətləndirmədən və nəzərə almadan, mövcud şəraitdə qeyri-zəruri olan təşkilati-struktur reformlar aparmışdı. Bunun bariz nümunəsi ermənilərin Şuşa və Laçına məntiqi və gözlənilən hücumları ərəfəsində güclü döyüş hazırlığı, nizam-intizamı və idarəçiliyi olan 811-ci Laçın alayını adı olub, özü olmayan 704-cü briqadanın tərkibinə verilməsi, alayı quran nüfuzlu komandir Arif Paşayevin 30 aprel 1992-ci ildə h/h rəhbərliyindən uzaqlaşdırılması olmuşdur. Və qarışıqlıq nəticəsində rayonun müdafiə qabiliyəti zəifləmişdi.
Burada etiraz etmək olar ki, bütün h/h-lər və özünümüdafiə dəstələri nizami ordu sıralarına daxil olub, onların komandirlərinə tabe olmalı idi. Bəli, 14 yaşından hərbi nizam-intizam şəraitində böyümüş, çiynində poqon daşıyan, 1991-ci ilin noyabrından Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı olmuş və özünümüdafiə dəstələrinin bütün qüsur və çatışmamazlıqlarını dərindən bilən kadr zabit kimi mənim üçün də qeyri-nizami, yarıpartizan, yalnız komandirin şəxsi nüfuzu ətrafında yaradılmış dəstələr yolverilməz və qeyri-məqbuldu. Lakin söhbət ondan gedir ki, “təzə qazan almamış, köhnə qazanı tullamazlar”. Olanımız bu idi. Düşmən isə bizim haçan nizami ordu qurub, onunla döyüşə çıxacağımızı gözləmirdi. Müharibə artıq alovlanmışdı və getdikcə qızışırdı. Burada nəzəriyəyə, lirikaya yox, zərurətə söykənmək lazım idi. Ordu quruculuğunda real zərurətlərin nəzərə alınmaması ilə bağlı səhvlər 1991-1993-cü illərdə davam etmiş və məğlubiyətimizin əsas səbəblərindən biri olmuşdu.
Mayın 7-dən 8-ə keçən gecə, saat 2-də başlanan və 2 saat davam edən intensiv top atəşindən sonra düşmən Şuşanı tutmaq üçün 4 istiqamətdən hücuma keçmişdi. Məqsəd Kosalar, Daşaltı-Kirs istiqamətindən Şuşa-Laçın yolunu kəsmək, digər iki zərbəylə isə bilavasitə Şuşa şəhərinə şimaldan (Xankəndidən) və şərqdən (Şuşakənddən) daxil olmaq idi.
Elbrus Orucov “Карабах- горы зовут» kitabında ermənilərin Şuşaya 11 minlik qüvvə ilə hücum etdiklərini bildirsə də, gerçəkdə ermənilər Şuşaya 3000 minlik canlı qüvvə ilə hücuma keçmişdilər. E. Orucovun qeyd etdiyinə görə həmin vaxt Şuşada bizim 850 nəfər döyüşçümüz olub. Hərbi əsaslara görə Şuşa kimi coğrafi vəziyəti olan yerə genişmiqyaslı hücuma keçən ordunu canlı qüvvəsində müdafiə olunandan 6-10 dəfə üstünlüyü olmalıdır. Burada isə düşmənin üstünlüyü cəmi 3,5 dəfə artıqdı.
Düşmənin: T-72 – 3 ədəd, PDM-2 –12 ədəd, PDM-1 - 5 ədəd, KDM (БРМ) -4 ədəd, ZTR-70 -2 ədəd, “Şilka” - 2 ədədi olmuşdu.
Bizimkilərin: T-72- 3 ədəd, T- 55- 1 ədəd(Kosalarda), PDM-2- 4 ədəd, PDM-1- 5 ədəd, BTR- 2 ədəd, BRDM- 2 ədəd. Beləliklə, zirehli texnika nisbəti- (28: 17)- 1.6 düşmənin xeyrinə idi.
Düşmənin: BM-21 - 2 ədəd, D-30 - 6 ədəd, KS-19 - 2 ədəd.
Bizimkilərin: BM-21- 2 ədəd, 100 mm top(“Rapira”)- 2 ədəd, KS-19- 6 ədəd. Beləliklə, artileriya sistemlərindəki nisbət: (10:10)- bərabərlik.
Bunlardan başqa Şuşa müdaiəçilərində döyüşə tam yararlı 20 ədəd 82 mm-lik minaatan, 6-7 ədəd 23 mm-lik zenit pulemyotu, 1 ədəd 30 mm-lik avtomatik zenit topu, 6 ədəd AQS-17, 5 ədəd Alazan qurğusu, 30 komplekt zenit kompleksi “Strela” 3 ədəd statsionar zenit qurğusu “IQLA”, 50 ədədə yaxın RPQ-7 tipli tankvuran var idi.
Göründüyü kimi Şuşanın işğal ərəfəsində tərəflərin canlı qüvvə, döyüş texnikası, artilleriya və digər vasitələrin nisbəti Qalanın müdafiəsinin tam mümkün olduğunu göstərir.
Yəni Şuşada E. Orucovun ixtiyarında olan atəş vasitələri düşmənin 30 yaxın zirehli texnikasının irəliləməsinin qarşını almaq üçün kifayət idi. Məlumdur ki, düşmən texnikası Şuşaya yalnız Xankəndi-Şuşa yolu ilə daxil olmuşdu.
Bizim bölmələr mayın 8-i, səhər saat 4-dən Şuşaya şimal və şərqdən başlamış düşmən həmləsinin qarşısını qəhramancasına almış, ağır itkilərə məruz qoyduqları düşməni müdafiəyə keçməyə məcbur etmişdilər. Lakin artıq “Aşağı zapravka” mövqeyi itirilmişdi...
"Bakınskiy raboçiy" qəzetinin müxbiri Vahid Sədiyaroğlunun dediklərindən:
"...Şuşanın "Əjdaha bulağı" adlanan ərazisində yerləşən ticarət obyektlərinin, avtomobil nəqliyyatı müəssisəsinin işçiləri may ayının 8-də tank döyüşünün şahidi olmuşdular. İnqilab Şirinov Şuşadakı "N" hərbi hissəsində 713 nömrəli tankı idarə edirdi. Geri çəkilmək əmri almış bölmə komandirinin təslimçilik ruhuna zidd olaraq İnqilab öz tankı ilə düşmənə lazımi cavab vermək qərarına gəlib. O, şəhərin girəcəyindəki benzindoldurma məntəqəsinə doğru hərəkət edib. "Əjdaha bulağı"na dönən yerdə düşmən tankı ilə rastlaşıb və sərrast atəşlə onu yandırıb. Alov bürümüş maşının yanından keçərək qarşıdan gələn iki PDM ilə üz-üzə dayanıb. Onlardan birini yaxın məsafədən atəşlə vurub aşırıb. İkincisinə atəş açmağa macalı olmadığından onu taran edib. Lakin...Cəsur tankçının öz maşınını da alov bürüyüb. Onu qarşıdan gələn erməni tankı vurub.”
İnqlabın tankından başqa düşmən Şuşanın yaxınlığında mayın 8-i, səhər saatlarında bizim 1 ZTR və 1- PDM-1 vurmuşdu. Bundan öncə düşmənin 1 PDM-i tankəleyhinə raketlə (Faqotla) məhv edilmişdi.
Ermənilər Şuşa müdafiəçilərinin müqavimətini qıra bilməyərək, Şuşaya hər iki əsas istiqamətdə hücumlarını dayandırmağa məcbur olmuşdular. Növbəti düşmən həmləsinin qarşısı mayın 8-i, təxminən saat 12.30-dan başlayaraq döyüş helikopterlərimizin və Vaqif Qurbanovun idarə etdiyi yeganə döyüş təyyarəmizin havadan zərbələri ilə alınmışdı.
Həmçinin Kosalar da sonacan düşmənə şiddətli müqavimət göstərirdi, düşmən üzərinə əkshücuma keçərək, onu xeyli itkilərə məruz qoymuşdu. Lakin mühüm postlardan biri olan beton-dəmir döyüş nöqtəmiz məhv ediləndən sonra Kosaların müdaiəçiləri özlərinin T-55 tanklarını məhv edərək, kənddən çəkilmişdilər.
E. Orucovun komandir kimi səhvi düşmənin bu əməliyatda fikrini, niyyətini, əsas və yayındırıcı zərbələrinin istiqamətlərini doğru müəyyən etməməsi idi. O, (yuxarıda göstərdiyim kitabında da) düşmənin əsas hədəfinin Canhəsən və Kosaları tutmaqla Şuşa-Laçın yolunu kəsmək və Şuşanı tam mühasirəyə almaq olduğunu hesab edir.
Döyüş şəraitini bu cür dəyərləndirdiyinə görə düşmən Şuşaya şimal və şərqdən birbaşa hücuma keçməsinə baxmayaraq, o, öz komandir yerini əsas istiqamət hesab etdiyi Kosalarda müəyyən edir. Döyüş zamanı komandirin yeri döyüş idarəçiliyinin mühüm elementidi və döyüş əmrində əks olunur. Şuşaya hücum başlayandan sonra briqada komandiri olan E. Orucov şəhərdə olmadığına görə müdafiənin müxtəlif sektorları və bölmələri arasında qarşılıqlı döyüş əlaqələndirməsi və Qalanın müdafiəsinin idarəsi bütöv şəkildə qurulmamış, ehtiyat qüvvə hazırlanmamışdı.
Mayın 8-i axşama doğru onsuz da əksəriyəti intizamsız bölmələr olan Azərbaycan hərbi qüvvələri daha da idarəolunmaz hala gəlib, şəhəri tərk etməyə başlamışlar.
Elburus Orucov Şuşaya mayın 8-i günortadan sonra qayıtsa da, artıq döyüş mövqelərini və şəhəri kütləvi şəkildə tərk edən bölmələrin qarşısını ala bilməmişdi. Mayın 9-u, səhər saat 9-da ermənilər artıq boşalmış Şuşaya daxil olmuşdular.
Nisbi təhlil üçün tutaq ki, E. Orucov Kosaların deyil, Şuşanın müdafiəsini prioritet döyüş vəzifəsi hesab etsəydi, düşmən, Kosaları tutub, birbaşa Şuşa-Laçın yolunu kəsərək Şuşanı mühasirəyə alsaydı belə, şəhəri daxili qüvvələr hesabına daha bir neçə gün saxlamaq, vaxt udmaq mümkün olardı. Bildiyimiz kimi artıq mayın 8-i axşamdan başlayaraq Şuşa və Laçına Bakıdan xeyli qüvvələr göndərilmiş və əsasən Zarıslı və Turşsuda cəmləşdirmişdilər. Şuşanın müdafiəsi və bizdə qalması şərtilə bu qüvvələr Şuşa- Laçın yolunun müdafiəsini təmin edə bilərdilər.
Bundan başqa Qarabağda yeni yaradılmış “Hərbi Birliyə” daxil olan qüvvələrimiz düşmən qüvvələrini Şuşadan özünə cəlb etmək məqsədilə 1992-ci il, mayın 10-da Qarabağ müharibəsində Ağdam- Tərtər- Göranboy- Xanlar cəbhəsi boyunca ilk dəfə birgə hücuma keçmişdilər. Şuşa cəmi 2 gün müdafiə olunsaydı, mayın 10-da Qarabağın şimal cəbhəsi boyunca hücuma keçmiş qüvvələrimiz düşmənin əsas qüvvələrini üzərlərinə çəkməklə, Şuşanın vəziyətini sabitləşdirə bilərdilər.
Həm döyüşçülərimizin mayın 8-i axşama qədər düşmənə şiddətli müqavimət göstərməsi və yüksək döyüş ruhu, həm silah-sursat, zirehli texnika və artileriya sistemləri nisbəti, həm düşmənin hər iki əsas istiqamətlərdə hücumu uğurla davam etdirə bilməməsi və müdafiəyə keçməsi, həm mayın 8-i axşamdan Şuşaya gələn yardım və nəhayət, 1992-ci il, mayın 10-da düşmən üzərinə şimaldan genişmiqyaslı yardımçı hücum Şuşanın müdafiəsinin mümkünlüyünün göstəriciləridir.
http://moderator.az/?xeber=46928